Tarjima namunalari

 Maqsud Salomov

Har bir namunada sheʼr dastlab yozilgan asl tilda, undan soʻng oʻzbek tilida beriladi.

1-namuna

The Road Not Taken
Robert Frost

Two roads diverged in a yellow wood,
And sorry I could not travel both
And be one traveler, long I stood
And looked down one as far as I could
To where it bent in the undergrowth;

Then took the other, as just as fair,
And having perhaps the better claim,
Because it was grassy and wanted wear;
Though as for that the passing there
Had worn them really about the same,

And both that morning equally lay
In leaves, no step had trodden black.
Oh, I kept the first for another day!
Yet knowing how way leads on to way,
I doubted if I should ever come back.

I shall be telling this with a sigh
Somewhere ages and ages hence:
Two roads diverged in a wood, and I —
I took the one less traveled by,
And that has made all the difference.

Tarjima

Tanlanmagan yoʻl
Robert Frost

Kuz oʻrmoni oʻrtasida yoʻl ikkiga ayrildi,
Bir yoʻlovchi ikki rohdan yura olmaydi, afsus.
Uzoq turdim, soʻqmoqlarning soʻng biriga qayrildim,
Qay manzilga eltarkan, deb ichkariga tikdim koʻz:
Egri ekan changalzorda qayergadir qayrildi.

Safar uchun ikkinchisin maʼqul koʻrdim – serjilo,
Jozibador, ham kam odam bosib oʻtgan tuyuldi.
Va undagi oʻt-oʻlanlar maftunkorroqdek, ammo
Mendan oldin oʻzgalar ham xoʻp yurishgan bu yoʻldan,
Tanlanmagan soʻqmoqdan kam ezilmagandi, aslo.

Ikkisi ham oʻsha tongda barg-la birdek qoplangan,
Ikkisin ham oʻpmagandi besoʻnaqay qadamlar.
O, birinchi yoʻl – yoʻlimsan boshqa kunga saqlangan!
Lek bilaman oʻz yoʻliga singib ketar odamlar
Va sen tomon qaytmogʻim ham gumonlarga mixlangan.

Oradan koʻp yillar oʻtib xotiralar qaytadir –
“Oʻrmon aro ikki soʻqmoq uchragandi dafʼatan –
Deya bir kun yod etarman xoʻrsingancha qaydadir, –
Tanlagandim kamroq yurib oʻtilganin va aynan
Oʻsha tanlov manglayimga taqdirni qilgan taqrir”.

2020-yil, 22-may kuni tarjima qilingan

2-namuna

A Dream within a Dream
Edgar Allan Poe

Take this kiss upon the brow!
And, in parting from you now,
Thus much let me avow —
You are not wrong, who deem
That my days have been a dream;
Yet if hope has flown away
In a night, or in a day,
In a vision, or in none,
Is it therefore the less gone?
All that we see or seem
Is but a dream within a dream.

I stand amid the roar
Of a surf-tormented shore,
And I hold within my hand
Grains of the golden sand —
How few! yet how they creep
Through my fingers to the deep,
While I weep — while I weep!
O God! Can I not grasp
Them with a tighter clasp?
O God! can I not save
One from the pitiless wave?

Is all that we see or seem
But a dream within a dream?

Tarjima

Tushdagi tush
Edgar Allan Po

Qismat ekan ayrilmoq sendan
Soʻnggi boʻsam qabul et. Yana,
Ruxsat bergin olmoqlikka tan:
Sen haq eding qilganda taʼna –
Tushda kechdi hayotim zotan
Kunduz va yo qorongʻu tunda,
Oʻngimdami yoxud tushimda –
Umid soʻnib boʻldi-ku, axir,
Qaytmaydi u endi bari bir.
Koʻringan yo tuyulganlari
Roʻyo ichra roʻyodir bari.

Toʻlqin zarbi qiynagan qirgʻoq
Faryod chekar oyoq ostimda.
Bir kaftgina oltinrang tuproq –
Qum zarralar siqsam kaftimdan
Barmoqlarim oralab tarqoq
Toʻkiladi ohista, essiz,
Men yigʻlayman, ammo foydasiz!
Nahot tutib qololmam sira
Siqsam hamki jon-jahdim bilan?
Nahot hatto birgina zarra
Saqlolmasam vahshiy toʻlqindan?

Koʻringan yo tuyulganlari
Roʻyo ichra roʻyomi bari?

2020-yil, 15-may kuni tarjima qilingan

3-namuna

“Morrining seshanba darslari” kitobida kelgan sheʼr

The very thought of you
and I forget to do
the little ordinary things
that everyone ought to do …

I see your face in every flower,
your eyes in stars above,
it’s just the thought of you,
the very thought of you,
my love …

Tarjima

Xayolimga kelganing hamon
Bu dunyoda har nimaki bor
Unutaman barin batamom,
Voqelik ham etilar inkor...

Har chechakda sening jamoling,
Nigohlaring – koʻkda yulduzlar.
Faqat senda fikr-u xayolim –
Faqat senga tomon yoʻl izlar,
Sevgilim...

2020-yil, 12-aprel kuni tarjima qilingan

P.S. Sheʼrlar tarjimasida rafiqamning ham hissasi bor.

Таржима намуналари

Мақсуд Саломов

 Ҳар бир намунада шеър дастлаб ёзилган асл тильда, ундан сўнг ўзбек тилида берилади.

1-намуна

The Road Not Taken
Robert Frost

Two roads diverged in a yellow wood,
And sorry I could not travel both
And be one traveler, long I stood
And looked down one as far as I could
To where it bent in the undergrowth;

Then took the other, as just as fair,
And having perhaps the better claim,
Because it was grassy and wanted wear;
Though as for that the passing there
Had worn them really about the same,

And both that morning equally lay
In leaves, no step had trodden black.
Oh, I kept the first for another day!
Yet knowing how way leads on to way,
I doubted if I should ever come back.

I shall be telling this with a sigh
Somewhere ages and ages hence:
Two roads diverged in a wood, and I —
I took the one less traveled by,
And that has made all the difference.

Таржима

Танланмаган йўл
Роберт Фрост

Куз ўрмони ўртасида йўл иккига айрилди,
Бир йўловчи икки роҳдан юра олмайди, афсус.
Узоқ турдим, сўқмоқларнинг сўнг бирига қайрилдим,
Қай манзилга элтаркан, деб ичкарига тикдим кўз:
Эгри экан чангалзорда қаергадир қайрилди.

Сафар учун иккинчисин маъқул кўрдим – сержило,
Жозибадор, ҳам кам одам босиб ўтган туюлди.
Ва ундаги ўт-ўланлар мафтункорроқдек, аммо
Мендан олдин ўзгалар ҳам хўп юришган бу йўлдан,
Танланмаган сўқмоқдан кам эзилмаганди, асло.

Иккиси ҳам ўша тонгда барг-ла бирдек қопланган,
Иккисин ҳам ўпмаганди бесўнақай қадамлар.
О, биринчи йўл – йўлимсан бошқа кунга сақланган!
Лек биламан ўз йўлига сингиб кетар одамлар
Ва сен томон қайтмоғим ҳам гумонларга михланган.

Орадан кўп йиллар ўтиб хотиралар қайтадир –
“Ўрмон аро икки сўқмоқ учраганди дафъатан –
Дея бир кун ёд этарман хўрсинганча қайдадир, –
Танлагандим камроқ юриб ўтилганин ва айнан
Ўша танлов манглайимга тақдирни қилган тақрир”.

2020 йил, 22 май куни таржима қилинган

2-намуна

A Dream within a Dream
Edgar Allan Poe

Take this kiss upon the brow!
And, in parting from you now,
Thus much let me avow —
You are not wrong, who deem
That my days have been a dream;
Yet if hope has flown away
In a night, or in a day,
In a vision, or in none,
Is it therefore the less gone?
All that we see or seem
Is but a dream within a dream.

I stand amid the roar
Of a surf-tormented shore,
And I hold within my hand
Grains of the golden sand —
How few! yet how they creep
Through my fingers to the deep,
While I weep — while I weep!
O God! Can I not grasp
Them with a tighter clasp?
O God! can I not save
One from the pitiless wave?

Is all that we see or seem
But a dream within a dream?

Таржима

Тушдаги туш
Эдгар Аллан По

Қисмат экан айрилмоқ сендан
Сўнгги бўсам қабул эт. Яна,
Рухсат бергин олмоқликка тан:
Сен ҳақ эдинг қилганда таъна –
Тушда кечди ҳаётим зотан
Кундуз ва ё қоронғу тунда,
Ўнгимдами ёхуд тушимда –
Умид сўниб бўлди-ку, ахир,
Қайтмайди у энди бари бир.
Кўринган ё туюлганлари
Рўё ичра рўёдир бари.

Тўлқин зарби қийнаган қирғоқ
Фарёд чекар оёқ остимда.
Бир кафтгина олтинранг тупроқ –
Қум зарралар сиқсам кафтимдан
Бармоқларим оралаб тарқоқ
Тўкилади оҳиста, эссиз,
Мен йиғлайман, аммо фойдасиз!
Наҳот тутиб қололмам сира
Сиқсам ҳамки жон-жаҳдим билан?
Наҳот ҳатто биргина зарра
Сақлолмасам ваҳший тўлқиндан?

Кўринган ё туюлганлари
Рўё ичра рўёми бари?

2020 йил, 15 май куни таржима қилинган

3-намуна

«Моррининг сешанба дарслари» китобида келган шеър

The very thought of you
and I forget to do
the little ordinary things
that everyone ought to do …

I see your face in every flower,
your eyes in stars above,
it’s just the thought of you,
the very thought of you,
my love …

Таржима

Хаёлимга келганинг ҳамон
Бу дунёда ҳар нимаки бор
Унутаман барин батамом,
Воқелик ҳам этилар инкор...

Ҳар чечакда сенинг жамолинг,
Нигоҳларинг – кўкда юлдузлар.
Фақат сенда фикру хаёлим –
Фақат сенга томон йўл излар,
Севгилим...

2020 йил, 12 апрель куни таржима қилинган

П.С. Шеърлар таржимасида рафиқамнинг ҳам ҳиссаси бор.

Навоийнинг ёнган роботи

Ҳикоя реал воқеалар асосида ёзилган, бадиийликни ошириш учун айрим ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган. Жой номлари, мактаб рақами аслича қолдирилган. Бироқ қаҳрамонлар исми ўзгартирилган. Ҳикоя ушбу воқеанинг шахсан иштирокчиси бўлган бола номидан сўзланади.

Исмим Эшмат. Нарпай туманидаги «Хўжалар» деб номланувчи йўллари илма-тешик қишлоқда туғилганман. Нарпай тумани Самарқандда. Ҳозир университетнинг 3-босқич талабасиман.

Университет дарсларини жиним суймайди. Зерикарли. Ҳар ҳолда кечаси 12 да мажбурлаб ҳам келтиролмайдиган уйқум дарс пайти ўз ихтиёри билан қадам ранжида қилади. Кўзларим юмилиб, ухлаб қолавераман. Шу учун дарсларни зерикарли деб биламан.

Яқинда бобомиз Алишер Навоийнинг 579 йиллиги нишонланиши ҳақида ўқитувчилардан бири айтиб қолди. Бу менга қишда томидан чакки ўтиши, томчилаётган сув полга тушмаслиги учун тувакка экилган гуллар қўйиб қўйилиши билан ёдимда қолган мактабимиздаги бир воқеани эсимга солди.

Бу воқеа мен учун кулгили бўлиб туюлади. Кўплаб синфдошларим учун ҳам. Лекин мактабдаги она тили ва адабиёт ўқитувчиси Ҳасан маллим учун кулгили туюлмайди. Бу воқеа эсига тушса, унинг жаҳли чиқади. Балки алами келар ёки ичи ачир, аниқ билмайман. Билганим – унга ушбу воқеани эслатсангиз, оппоқ тишларини кўрсатиб жилмайиб қўйишга уринадию, кўзида йиғламсираб турган боланинг нигоҳидаги ифода пайдо бўлади.

Ҳа-я, «маллим» дегани нима бало бўлди, деб ўтирган бўлсангиз керак. Маллим – «муаллим» сўзининг жиддий фонетик ўзгаришга учраган шакли. Мактабимизда ўқувчилар ўқитувчиларга «маллим (муаллим)» деб мурожаат қилади.

Чўзилиб кетди. Воқеани айтишни бошлай қолай.

«Хўжалар» қишлоғидаги 43-мактабда ўқиганман. Ҳасан маллим 5-9-синфларда бизнинг синф раҳбаримиз бўлган. Табиатан феъли юмшоқ, меҳрибон одам. Ҳамма адабиёт ўқитувчилари шундай бўлади, одатда. Лекин у қаттиққўл ва важоҳатли бўлишга уринарди. Уринарди эмас, мажбур бўларди десам тўғрироқ бўлар, балки. Бизга ўхшаган ўқувчиларни мулойимлик билан бошқариб бўлмайдида.

Ҳасан маллим ўзи дарсга кирадиган синфлардан энг яхшисини мактабда ҳар йили ўтказиладиган «Навоийхонлик» тадбирига тайёрлаб юрарди. «Навоийхонлик» – синфлар ўртасидаги Алишер Навоий хотирасига бағишланган танлов. Унда қатнашувчилар Навоийнинг ҳаёти ва ижодига оид саволларга жавоб бериш, саҳна кўринишлари ва яна бир нарсалар қилиш билан беллашарди. Ҳакамлар ғолибни танлаб, уларни фахрий ёрлиқ билан тақдирларди. Яна бошқа мукофотлар ҳам бериларди, лекин фахрий ёрлиқдан бошқаси аниқ ёдимда эмас.

2011 йил, қиш, декабрнинг ўрталари. Ҳасан маллим шу пайтдан «Навоийхонлик»ка тайёргарлик тараддудига тушиб олган. Бу йил 5-синфлардан бирини танлаган. Раҳбаримиз бўлгани учун бизни ҳам танламоқчи бўлганди муаллимимиз. Лекин бизни «Навоийхонлик»ка тайёрлаш жанг бошланишидан олдин харакири (1) қилиш билан баробар эди. Барибир юта олмасдик.

Ҳасан маллим бизни адабиётга, айниқса, Навоийга қизиқтиришга тиришарди. У дарсларда айрим синфдошларим «қизиқарли» деб эътироф этган турли ҳикояларни айтиб берарди. Менга улар қизиқ туюлмаган.

Масалан, бир қиз (қайсидир достон ёки ҳикоядан бўлса керак) бузоқчасини ҳар куни қандайдир сабаб билан (сабаби эсимда йўқ) пиллапоя орқали баланд бинога кўтариб олиб чиқиб, яна олиб тушавергани, натижада ўша бузоқ катта ҳўкиз бўлганидан кейин ҳам уни кўтариб, зинадан бемалол олиб чиқа оладиган бўлиб қолгани; Навоий бобомиз бир неча асрлар олдин ўз асарларида роботлар, телевизорлар тўғрисида ёзиб қолдиргани ҳақида ҳикоя ва тарихий воқеаларни айтиб, бизни ҳайратга солишга ҳаракат қиларди.

Бу ҳикоялар менда ҳайрат уйғотмасди. Ўша пайтлари, маллимимиз ҳикояларини тинглар эканман, худди ҳозиргидек, нега тунда эмас, дарсда уйқум келаверишидан кўпроқ ҳайратланардим.

Э, яна ўтлаб кетдим. Хуллас, декабрь. Қиш – қишлоқ аҳолиси учун ёмон нарса. Бошга тушган кулфат деса ҳам бўлади. Баъзи йиллари қиш шу қадар совуқ келардики, айримларнинг оғилхонасидаги моллари музлаб, ўлиб қоларди. Баъзилар, масалан, қўшниларимиздан бири ҳаво жуда совиб кетса, молларини ўзлари ётадиган уйининг даҳлизига ёки туташ хонасига киритиб қўярди.

Одамлар музлаб қолмасди лекин. Ўша пайтлари одамлар моллардан кўра совуққа чидамлироқ экан, шу учун қишда музлаб ўлмайди деб ўйлаб юрардим. Аслида эса, совуққа чидамлилик борасида инсонлар моллар билан беллаша олмаслигини, шунчаки, одамлар ўтин ёқиш, кўрпага ўраниш, қават-қават кийиниш, баъзан уй ичида анжумания (2) ва бошқа жисмоний машқлар қилиш (асосан, ёшлар) орқали ўзларини иситгани учун моллар каби музлаб ўлиб қолмаслигини кейинроқ тушуниб етганман. Ўзим ҳам уйда совуқ қотсам, роса анжумания қилардим. Қишда анжумания қилавериб, качок бўлиб кетардим.

Мактаб ҳам совуқ эди. Чунки иситиш тизими йўқ эди. Мактабга карамга ўхшаб қат-қат кийимлар оғушида борардик. Мен ҳар доим иккита пайпоқ киярдим. Аслида уч ёки тўртта пайпоқ кийиб бормоқчи бўлардим, лекин иккитадан кўп пайпоқ кийсам, пойабзалим сиғмай қоларди. На чора.

Ёмғир ёғса ёки қалин ёққан қор эрий бошласа, иккинчи қаватдаги айрим (балки кўпчиликдир) синфлардан чакки ўтарди, яхшигина. Пол сувга ботмаслиги учун тувакка экилган гулларни туваги билан сув тушаётган ерларга қўйиб қўярдик.

Қайсидир амаки ҳамма мактаб боласи уйидан баклашкада қайноқ сув олиб келиб, синфга териб қўйиш кераклиги ҳақида маслаҳат берганди. Бу хонани иссиқроқ тутишга ёрдам бераркан. Лекин бирор синфда бундай қилинганини эслай олмайман.

Ўша йили кунлар совий бошлагач, синфхоналарга юпқа тунука печкалар қўйилди. Инновация! Печка таъминоти ислоҳоти ўқувчилар кайфиятига қандай таъсир қилгани эсимда йўқ, лекин ота-оналар роса севинганди. Айтганча, печка учун пул ота-оналардан йиғилган бўлиши ҳам мумкин. Балки улардан йиғилмагандир.

Орадан бироз вақт ўтиб линейка (3) бўлди. Ҳар бир ўқувчи уйидан ҳар куни оз-оздан ўтин олиб келиши кераклиги айтилди. Давлат томонидан кўмир берилиши ҳақида ҳам гаплар бор эди, озроқ келганди ҳам. Лекин дарров тугаб қолди.

Биз – «7-Д» синф ўтин олиб бориш борасида энг пассивлардан бўлганмиз. Масалан, шахсан мен кўпи билан 2-3 мартагина ўтин олиб борганман (уйимизни иситгани ўтин етмайдику, мактабга ташишга йўл бўлсин). Ёмғир ва қорда ҳўл бўлган ўтинларни олиб бориб синфни тутатиб юборардик кўпинча.

Ўтин сиёсати юзасидан ўқитувчи ва замдиректордан (4) кўп дакки эшитганмиз. «Олиб келсанглар, ўзларинг иссиқ ўтирасиларку, тирранчалар», – деб уришиб беришарди.

...2012 йил январь ойи охирлари. Дарс тугагач, учраб қолган бирор қизга қитмирлик қиламан деб мактаб залида айланиб юргандим. Синфимиз ёнидан ўтаётсам, Ҳасан маллим ва болаларнинг овозини эшитдим. Қизиқсиниб эшик тирқишидан мўраладим. Қарасам, 5-синфлар саҳна кўриниши қиляпти. Биттаси катта тўртбурчак картон қути кийиб олган. Уни аниқ таърифлашга ҳаракат қиламан: Катта, тўртбурчак қалин картон, устига бош сиғадиган кичкина тўртбурчак картон ёпиштирилган. Одамнинг юзи кўриниши учун олд томони катта тешилган. Қўллар чиқиб туриши учун ёнларида ҳам 2 та тешик, яна қорин қисмида каттароқ бир тешик бор (Навоий асарида темир одамнинг жони қорнида бўларди, адашмасам). Устига қалинроқ қандайдир селлафанлар ҳам қопланган.

Картон ичидаги боланинг ёнида эса эгнига чопон кийиб, бошига салла қўндириб олган яна бир бола ҳам бор. Шунда бу саҳна кўриниши Ҳасан маллим қайта ва қайта айтаверадиган, Навоий ёзиб қолдирган «Фарҳод ва Ширин»даги Фарҳоднинг Темир одам билан учрашуви эканлигини дарров тушундимда, қўл силтаб, йўлимда давом этдим.

Эртаси куни маллим ҳалиги картон роботни кўтариб келиб, синфдаги китоб жавони ёнига жойлаштириб қўйди (синф – адабиёт хонаси, жавонда китоблар чиройли терилган, аксарияти Навоий асарлари эди). Кимдир маллимдан унинг нималигини сўради.

– Бу «Фарҳод ва Ширин»даги темир одам макети. «Навоийхонлик» учун. Тегманглар бунга, – деб қисқа тушунтириш бериб, шошиб чиқиб кетди.

Мен синфдошларимга бир кун олдин кўрганларимни айтдим. Ҳамма қизиқиб қолди. Дарс тугагач, 5-6 киши синфда қолдик. Жавон ёнидан роботни олдикда, бир-бир кийиб кўрдик. Ичида ҳаракатланиш унчалик қулай эмас, лекин қисмлари бир-бирига яхши маҳкамланган эди. «Эринмаган маллим-эй», деб қўйдик бир-биримизга қараб. Кейин картон роботни ўз ўрнига жойлаштириб қўйдик.

Совуқ кунлар давом этарди. Кўпинча ўқув куни охирига бормай синфимизда ўтин тугаб қоларди. Шундай кунларнинг бирида Ҳасан маллим дарси бошланди.

– Яна ўтинсиз ўтирибсиларми? – кириб келди маллим.

Мен жавон ёнидаги картон роботга қараб қўйдим.

– Маллим, роботни ёқайлик, – деб ҳазил аралаш таклиф билдирдим. Эвазига маллим мени ўқрайган ва жаҳлдор қараш билан сийлади. Юзлари бўзариб кетди. Индамай кўзимни олиб қочдим.

Бундан бир неча кун ўтиб, директор завуч (5) билан бирга 1-соатдаги дарсимизга кириб келди. Ўтин йўқ, печка ёқилмаган эди.

– Нимага печка ёқилмаган? Синфком ким? Ёрдамчиси ким? – ғазаб билан сўроқлай бошлади директор. – Кейинги соат комиссия келади, қаердан бўсаям ўтин топиб ёқинглар! Ҳар куни печка ёниши керак! Ўзим учунмас, силар учун гапиряпман! – бақириб берди.

Комиссия ҳам худди қишдаги изғирин каби ёқимсиз эди: комиссия деса, ҳамма оёғи куйган товуқдай ҳар томонга лапанглаб югуриб қолар, бўлар-бўлмасга ўқитувчилар ўқувчиларга жаҳл қилишни бошлар, ҳамманинг кайфияти тушиб кетар, совуқ мактабимиздаги илиқ руҳият печкага қалаган нам ўтиндек тутаб, бир зумда йўқ бўлиб қоларди.

Аслида печкани ёқиш биз учун у қадар муҳим туюлмасди, ўтин топиш қийин бўлганидандир. Ўтинсиз келганимиз учун бизни енгилгина койийдиган ўқитувчиларимиз учун ҳам печка ёниши 1-даражали бўлиб кўринмасди. Лекин қишда комиссия келса, печканинг ёниши кун тартибидаги асосий масалага, ўқитувчиларнинг ўтин олиб келишдан бўйин товлаган болаларни енгилгина койиши ҳақиқий, дарғазаб уришишга айланарди.

Шундай қилиб, директор бизга бақириб-бақириб кетди. Танаффусда кимдир ўтинга кетгандай бўлди, баъзилар, улар қаторида мен ҳам жавон тагидаги эски, кераксиз бўлиб қолган дафтарларни ёқиш учун ола бошладик. Синф полидаги цинган пол бўлагини ҳам ёқиш учун олдик. Аслида у деярли бутун бўлиб, бироз дарз кетган ери бор эди, холос. Биз уни тортиб, мажбуран синдириб олдик.

Шу пайт хаёлимга яна робот келди – картон яхши ёнади, оддий дафтар қоғозидан кўра узоқроқ ёнади. Буни устига анча катта. Бир-иккита ҳамтовоқларим билан келишиб, роботни жавон ёнидан олдик.

– Фарҳодни душмани ролидан кўра ўтин ролига кўпроқ мос бу, – деди ишшайганча синфдошларимдан бири.

Тошмат «Мана бўмасам» деб роботнинг бошини юлиб олди, кейин ғичирлатиб йирта бошлади. Жараёнга биз ҳам кўмаклашдик. Роботни маҳорат билан майда бўлакларга бўлиб, печка ёнига чиройлигина қилиб тахлаб қўйдик. Сўнг уларни бирма-бир печкага тиқа бошладик.

Шу орада ўтин ҳам келиб қолди. Печкага ўтин тиқдик, орада картон бўлакларини ҳам тиқиб турдик. Хуллас печка ёнди, картонга қопланган қалин селлафан оловда тутаб, сасиб кетди. Қаттиқ сасиди.

Кейинги дарс – адабиёт дарси бошланди. Ҳасан маллим хонага кирди.

– Хонани саситиб юборибсиларку! – деди бурнини жийириб.

– Маллим роботингизни ёқдик, – деб юборди тўсатдан қизлардан бири кулимсираб.

Бирдан маллимнинг қиёфаси ўзгарди. Кўзлари катталашди. Ҳали партага қўйиб улгурмаган китобларини беихтиёр бармоқлари билан қаттиқ сиқа бошлади. Шунчалик қаттиқ сиққанидан, қўллари ҳам қалтираётганди. Нима дейишини билмай, бироз гарангсираб турди. Кейин китобларни жаҳл билан партага улоқтириб, удагаъйлаганча бақира кетди:

– Нимага ундай қилдинглар? Аҳмоқмисилар? Каллаларинг жойидами?! – аланглади бутун синфга.

Ҳамма жимиб қолди. Қизларнинг нафаси ичига тушиб кетди. Шунда айёрроқ қизларимиздан бирининг қимтинибгина тилга кириши вазиятни юмшатди:

– Директор печка ёқинглар деб бақирди... Комиссия келаркан, ўтин йўқ эди, – ҳурккан ва чорасиз оҳангда роботнинг ҳалокати сабабини изоҳлади секингина.

Синфга жимлик чўкди. Ҳасан маллим қаршисидаги совуқдан қўлларини маҳкам қовуштириб, бироз қунишиб, нигоҳини ерга қадаб турган қизчага бир муддат тикилиб турди. Синфдош қизнинг ўша пайтдаги ҳолати, юз ифодаси ва товуш оҳангини кўриб, унга менинг ҳам раҳмим келиб кетди. Балки айёрлик қилиш учун эмас, чин дилдан айбдорлик ва чорасизлик ҳисси билан айтгандир гапларини.

Маллим чуқур ва оғир нафас олиб, жаҳлини ичига ютгандек бўлди. Кейин юзини доскага қараб буриб олди ва кўзини ишқалай бошлади.

– Тутатиб, саситиб ташабсилар. Кўзим ачиб кетди, – деди у юзини доска тарафдан бурмай. Кейин шундоқ ҳам тоза доскани доска латта билан артиб, тозалай бошлади.

– Эшикни очиб қўйинглар, ҳид кетсин, – деди маллим. Очиб қўйдик.

Ҳасан маллимнинг бунчалик осон ҳовуридан тушишини кутмагандим. Қизнинг маъсума нигоҳи шунчалик таъсир қилдими ёки комиссия келиши арафасидаги фавқулотда ҳолат ўз таъсирини ўтказдими, билолмадим.

Дарс бошланди. Дарс ўрталарида директор билан яна 2 нафар нотаниш киши кириб келди. Ҳаммамиз шарт ўрнимиздан туриб, қойилмақом қилиб салом бердик: «Ассаломуу, алайку-ум!» Директор уларга нималарнидир тушунтиргандек бўлди. Бироздан сўнг чиқиб кетишди. Нотаниш кишиларга оловда ёнган роботнинг ҳиди ёқмаганлиги юз ифодаларидан сезилиб турарди...

Изоҳлар:

Харакири (1) – япон самурайлари орасида тарқалган ўз ошқозонини (қорнини) қилич ёки пичоқ билан кесиш орқали ўз жонига қасд қилиш усули. Самурайлар енгилиши аниқ бўлган вазиятларда душман қўлига тушиб, ғурури топталмаслиги учун харакири қилиш орқали ўз жонига қасд қилишган.

Анжумания (2) – русча «отжимания» сўзининг бузилган шакли.

Линейка (3) – русча «линейка»; мактабларда барча ўқувчи ва ўқитувчиларни тўплаб ўтказиладиган йиғилиш.

Замдиректор (4) – директор ўринбосари.

Завуч (5) – ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари.

Муаллифдан: мен ҳам ҳикоядаги 43-умумий ўрта таълим мактабида ўқиганман. 1982 йилда қурилган бу мактаб ҳозирга қадар (38 йил давомида) бирор марта капитал таъмирланмаган. Таъмирга муҳтож. Мутасаддилардан мактабнинг капитал таъмирига эътибор қаратишини сўраб қоламан.

Муаллифнинг шахсий блоги: @maksudkhon

Chased by almonds

In Denmark, most of cookies, bread products and even some cakes contain almonds, not sweet almonds but bitter ones. When you bite a cookie with a big and impatient appetite created by the cookie’s pretty appearance in your imagination, bitter almond’s sharp and miserable taste occupies all your taste receptors which are intended to help you enjoy sensing the savour of delicious and pleasant food.

In order to avoid eatables containing bitter almond pieces or taste, one should learn how the word “almond” is written in Danish first. Because information about ingredients of any product is written only in Danish. So, almond is "mendal", bitter almond is "bitter mendal".

I and my wife have been chased by bitter almonds since we came to Denmark. A real and bright example of this chase can be seen in the picture uploaded: these cute cookies taste bitter almond and we bought them (without being aware of its taste) about a month ago and both of us trying to finish it by eating one cookie in two or three days.

Now, we try to find food which does not contain bitter almond by patiently reading the information about ingredients and sometimes it is a long and boring process. This process occurs approximately as follows:

1. I go to a supermarket with my wife.

2. My wife sees a huge number of cookies (she loves to eat sweet cookies with tea or coffee. I am not a big fan of sweet things, so usually an idea to buy cookies or something like that is not initiated by me).

3. Desire to eat them with hot drink emerges in her mind.

4. She tries to find some cookies without bitter almond taste by reading ingredient labels of cookies one by one.

5. She asks me to help her in this boring activity.

6. Both of us read lots of ingredient labels.

7. We choose a package of cookies which we think does not contain bitter almonds.

8. However, we still doubt it might contain these bitter hard-shelled fruits.

9. We ask someone who works in the supermarket if the cookies does not have bitter almonds.

10. Finally, we decide to buy it or not.

Oh, life is so complicated.

Блогерлар Чемпионати: Ҳакаммисиз?

Кўпчиликнинг хабари бор - деярли бир ойдан бери навбатдаги Блогерлар Чепионати давом этаётганди (бугун тугади) ва мен Чемпионат ҳакамларидан бири сифатида иштирок этдим. Ҳакамлик осон эмас, бу менга олдиндан аён эди. Чемпионат давомида эса бунга яна бир бор ишонч ҳосил қилдим. Ўзим ҳакам сифатида қатнашганим учун, ушбу постда Чемпионатнинг ўзи, блогпостлар ёки блогерлар ҳақида эмас, ҳакамлар ва улар дуч келган ҳолатлар ҳақида қисқача маълумот бериб ўтмоқчиман.

1. Блогер таклиф бериши шарт эмаску!

Бир қанча ҳакамлар томонидан баъзи постларга “муаммони ҳал қилиш юзасидан таклиф берилмаган” қабилидаги изоҳлар қолдирилди (мен ҳам шу каби изоҳ ёзганман). Бунга эса блогерлар, баъзида муштарийлар ҳам “Блогер таклиф беришга мажбур эмаску! Қаердан олдингиз таклиф берилиши керак деган гапни?” деб эътироз билдиришди. Ҳакам сифатида шу ҳолатга изоҳ бериб ўтаман: Сиз ҳақсиз, блогер таклиф беришга мажбур эмас. Лекин муаммони ёритган ва унга асосли, амалда қўлласа самара бериш эҳтимоли бор таклифларни ўз ичига олган пост ва муаммони ўзинигина кўрсатган ҳамда таклиф берилмаган пост ўртасида фарқ етарлича катта. Шундай экан, ҳакам постга нега нисбатан пастроқ баҳо қўяётганини изҳолаш учун “таклиф берилмаган” деб изоҳ қолдирилиши Чемпионат доирасида нормал ҳолат. Бундан ташқари, асосли таклиф берилган постга юқорироқ, таклифсиз постга пастроқ баҳо қўйилган бўлса, Чемпионатдаги постларни баҳолаш юзасидан нотўғри қилинган деб ўйламайман. Чунки постлар айнан Чемпионат доирасида ва бир-бирига нисбий равишда баҳоланмоқда.

Шу ўринда, Чемпионат низомининг 5.4 бандини ҳам келтириб ўтиш мақсадга мувофиқ:

5.4. Блогпостларни баҳолашда қуйидаги мезонларга асосланилади:

• мавзу (ғоя)нинг оригиналлиги;
• ижтимоий аҳамияти;
• матннинг имло хатолардан холилиги, видео, аудио ва фотоблогларда эса техник қусурлардан холилиги, сифати;
• муаллифнинг шахсий фикри мавжудлиги, айтмоқчи бўлган фикри (ғояси)нинг тугаллиги;
• ечим ва таҳлилнинг мавжудлиги;

2. Пост яхши бўлса, баҳо нега “5” эмас?!

Шундай постлар бўлади - ёзилган ҳамма нарса тўғри, ифода ҳам яхши, грамматик, орфографик жиҳатдан ҳам деярли камчиликсиз. Бундай постлар кўп, айниқса финалдага деярли барча постлар шундай (истиснолар бор). Лекин ҳакам сифатида энг яхши деб билган постларимгагина “5” қўйдим. Қолганларига эса уларга нисбатан баҳо қўйдим. Лекин нисбатан пастроқ баҳо қўйган бўлсамда, изоҳга “Пост яхши ёзилган. Мавзу ҳам долзарб” қабилида ёзиб қолдирган пайтларим кўп бўлди. Ҳакамлар “Яхши ёзилган экан, нега “5” қўйилмаган?” деган эътирозни эса анчагина эшитишимга тўғри келди. Ваҳоланки, яхши ёзилган постлар ҳам қайсидир жиҳатидан бир-биридан фарқ қилади. Айтайлик, биринчи постда фикрларнинг ҳаммаси тўғри, хатолар йўқ ва ифода усули ўқувчини ишонтира оладиган даражада келтирилган. Иккинчи постда ҳам фикрларнинг ҳаммаси тўғри, хатолар йўқ. Лекин уни ўқиган одам “Ҳа, чиндан шундай” демаслиги мумкин (агар ўзи шу мавзу билан нормал таниш бўлмаса). Ёки постнинг ўқувчини ишонтира олиш даражаси биринчисиникидан анча кам. Бундай постларнинг самаралилик даражаси ҳам юқори эмас. Кишилар уни ўқиши мумкин, тўғри эканлигини билиши ҳам мумкин. Бироқ постда ифодаланган фикрларга амал қилмайди, чунки улар кучсиз ифода этилган. Ўқиб турган постидаги маълумот/тавсияга ишонмаган киши унга амал қилмаслиги кундек равшанку. Шундай экан, блогерлар “Нимани айтиш ҳар доим ҳам муҳим эмас, лекин қандай айтиш ҳар доим муҳим” деган қоидани ёдларида тутсалар, ёзганларининг таъсири кучлироқ бўлишига эришадилар. Шахсан мен “Яхши ёзилган” деган изоҳ қолдирган, лекин “5” қўймаган ҳар қандай постларимда шу жиҳатни ҳисобга олганман. Ушбу масала юзасидан ҳакамлардан бири Қаҳрамон Аслонов фикрини ҳам келтириб ўтаман (таҳрирсиз келтирилмоқда) “бу худдики, энг чиройли голлар буйича конкурс булса, узокдан жуда зур урилган голни ғолиб килинса, оддий гол урган одам келиб, “маникиям голку, четсний урилганку, каери камчилик бу голни” дегандек”.

3. Изоҳ қани?!

Чемпионатда ҳакамликнинг энг қийин тарафи - изоҳ қолдириш (мен учун). Изоҳ қолдириш менга постдан атай камчилик қидиришдек туюлади. Кўп ҳолларда қайсидир пост чиндан яхши ёзилган бўлсагина изоҳ қолдирдим. Камчиликлари мавжуд, нисбатан пастроқ баҳога лойиқ деб топган постларимга, кўп ҳолларда эса, “яхши” баҳо қўйган постларимга ҳам изоҳ қолдира олмадим. Бу ҳаракатимга ҳозир ҳам қандай изоҳ беришни билмаяпман. Ва изоҳсиз қолдирган постларимнинг муаллифлридан ўз узримни сўрайман.

Юқоридаги каби ҳолатларни жуда кўп ва хўп санаш мумкин. Лекин мен шахсан ўзим энг кўп дуч келган 3 та ҳолат билангина чегараланишни маъқул топдим. Балки ҳакамларнинг баъзилари кейинчалик бошқа ҳолатларни ҳам ёритиб ўтишар.

Хулоса қандай?

Нима бўлганда ҳам, навбатдаги Чемпионатнинг ташкил ижобий ҳолат. Камчиликлар бор, устида ишланиши керак бўлган жиҳатар мавжуд. Бу ҳақида ижтимоий тармоқларда блогерлар ва муштарийлар томонидан ҳозиргача анчагина фикрлар билдирилди ва ишончим комилки, яна билдирилади. Ташкилотчилар билдирилган ва бидирилажак фикрларни, эришилган тажрибани ҳисобга олиб, кейинги Чемпионатда камчиликларни максимал даражда бартараф этишади деб умид қиламан. Нега бутунлай эмас, максимал даржада деб айтдим? Чунки мутлақ ҳақиқатнинг, адолатнинг ўзи йўқ. Кимнингдир ҳолатини ҳисобга олиб қилинган ўзгариш яна ким учундир салбий бўлган бошқа бир ҳолатни юзага келтириш эҳтимоли ҳар доим мавжуд ва юқори.

Ташкилотчиларга, блогерларга ва муштарийларга Чемпионат учун, иштирок учун ва беэътибор бўлинмаганлик учун ўз миннатдорчилигимни билдирманан. Ғолибларга ғалаба муборак!

Ўгит

84 ёшли бобом бор, отамнинг отаси. Қачон қишлоққа борсам, албатта бобомни кўриб келаман. Бобом кўп гапирмайди, лекин ҳар гапирганида аризли гапиради, эшитгулик ва амал қилгулик гапиради. Охирги марта ўтган якшанба куни бобом билан кўришдим. Доимгидек у менга “енг”, “олинг” деб роса овқат едирди. Кейин вазминлик билан сўз бошлади:

“Юрт тинч, халқ фаровон бўлиши учун 4 муҳим омил зарур дейди алломалар. Биринчиси – подшоларнинг адолати. Подшо қанча қудратли бўлмасин, адолатли эмас экан, мамлакатда норозилик кайфияти шаклланади, халқнинг ишончи йўқолади ва халқ орасида парокандалик бошланади.

Иккинчиси – олимларнинг маърифати. Олим ғоят билимли бўлса-ю, маърифатсиз бўлса, билим тўғри фойдаланилмайди. Унинг билими халққа эмас, қудратлилар манфаатига хизмат қилишни бошлайди.

Кейингиси – бойларнинг саховати. Бойлари сахий бўлмаган юртнинг ривожи юрмайди. Бой киши мулкидан эҳсон қилиши керак. Ғарибларга ёрдам қилиши керак, мактаблар қўллаши керак, маърифат марказларини қувватлаши керак.

Охиргиси – камбағалларнинг сабр-қаноати. Камбағаллари сабрли ва қаноатли бўлмаган мамлакатда жиноятчилик авж олади, ўғрилик, талончилик авж олади.

Имкон қадар олим бўлинг, маърифатли олим бўлинг”.

Гапини тугатгач қошларини кўтариб менга бир қараб қўйди-да, чой ҳўплай бошлади…

Yevgeniy Onegin

A.S.Pushkinning "Yevgeniy Onegin" asari men eng yoqtirgan asarlardan biri. Ushbu asarni 6 marta qayta o'qib chiqqanman va ba'zi qismlari yod bo'lib ketgan. Oxirgi marta Mirzo Kenjabek tomonidan tarjima qilingan variantini o'qiganimda (bundan bir oylarcha oldin), o'zimga yoqqan satrlarni ajratib olgandim. Bu satrlar Sizga ham ulashmoqchiman.

Ey, hurlarim! Qaylardasizlar?
Yetarmikan sizga bu faryod?
Bormikansiz? Yo o'zga qizlar
O'rningizni oldimi, hayhot!

***

Onajonlar, sizlar ham, illo,
Ogoh eting hur qizingizni,
To`g`ri tuting oynagingizni!
Yo`qsa.. Yo`qsa, asrasin Xudo!
Bul so`zimga shuldirki izoh,
Ko`pdan beri qilmadim gunoh.

***

Yodda: dengiz ko`tardi dovul,
To`lqinlarga qilgandim hasad - 
Chopishardi muhabbat-la ul
Oyoqlarga bosh urib faqat.
O`shal aziz oyoqlarga jim
Mavjlar ila tegsaydi labim!

***

Bas, makkora qizlarni jo`shib
Ezma soz-la madh etma, bag`ir,
Dardlaringga arzimas, axir,
Hayf ularga ilhom va qo`shiq.

***

Yashab fikr qilguvchi inson
Insonlarga nafratsiz bo`lmas.
Hisli yurak topmagay omon -
Qaytmas kunlar sharpasi qo`ymas:
U dil maftun bo`lolmas, hayhot,
Unga ilon bo`lgay xotirot,
Uni o`kinch kemirgay abad..

***

O`zim shohid, odamlar mutloq,
Bekorlikdan do`stlashur shundoq.

***

Baxtiyordir, tug`yonlar bilan
Yonib, oxir qo`l siltagan zot.
Baxtliroq, kim baridan ozod -
Ko`msa ishqni ayriliq bilan.

***

Biz, xiradmand jimlik bayrog`i
Soyasida toparkan panoh,
Ehtirosning so`nib mayog`i,
So`ng kulguli tuyularkan goh
Bizga ishqning erk-u shiddati
Va kechikkan so`nggi da'vati..

***

Ko`nikma bu - falakdan ato,
Baxt o`rnini bosur bexato.

***

Hayot ila mast yashangiz, shod,
Quvnang, do`stlar, g`animatdir dam!
Menga esa hechdir bu hayot,
Bu dunyoga mening mehrim kam.
Orzularga siltaganman qo`l,
Lekin olis umidlar nuqul
Yuragimni o`rtagay yana:
Qoldirmasdan biror nishona,
Dunyoni tark etmagim nadir?..

***

Andishasin yengsa tuyg`u-his,
Nahot, uni kechirmaysiz siz?

***

Sukut qilmoq bo`lgandim avval;
Ishoningiz, uyalganim - siz.
Sira bilmas edingiz, essiz,
Gar umidim bo`lsa edi sal
Haftada bir bo`lsa ham yakka
Bu qishloqda sizni ko`rmakka..

Tatyananing Oneginga maktubidan.

***

Boshqasi.. Yo`q, hech kim dunyoda 
Ololmasdi ko`nglimni mening.
Hukm o`qilgan arshi a'loda,
Falak amri: men - sening, sening!

Tatyananing Oneginga maktubidan.

***

Men kutaman, bir nazar bilan
Umidimni qalbda tirgizgil
Yoki og`ir tudhimni buzgil,
Evoh, haqli bir g`azab bilan!

Tatyananing Oneginga maktubidan.

***

Biz ayolni qancha kam sevsak,
Shuncha oson yoqamiz unga;
Shuncha nobud etamiz, beshak,
Cho`lg`ab uni domi afsunga.

***

Ammo baxtga mening qalbim yot;
Yaralmabman xalovat uchun.
Behudadir sizning kamolat -
Arzimayman men unga butun.
Siz ishoning, (vijdonim kafil),
Turmush bunga g`am bo`lair, axir.
Sizni qancha sevmayin o`zim,
Ko`nikdimmi - sovuyman shu zum.

Oneginning Tatyanaga aytganlaridan.

***

Men shundayman. Yozib nomani
Siz pokiza, yoniq dil bilan,
Bu kamolot, bu aql bilan
Istaganmi edingiz mani?
Nahot, taqdir - berahm samo
Sizga shuni ko`ribdi ravo?

Oneginning Tatyanaga aytganlaridan.

***

..Ayamadi biror nimani:
Garchand uning do`st-u dushmani
(Yo ikkisi farqi yo`q sira)
Yomonlashdi uni betinim.
Har kimda bor dunyoda g`anim,
Lekin, Tangrim, do`stlardan asra!
Oh, bu do`stlar, do`stlar nobakor,
Eslamadim ularni bekor!

***

Yo`q sharpani qidirgan, ey zot,
Chekavermay behuda zahmat,
Ey, muhtaram o`quvchuim, faqat
O`zingizni sevingiz, hayhot!
Loyiq shudir, chunki dunyoda
Chin yor bo`lmas bundan ziyoda.

***

U sevilgan.. Hech bo`lmaganda
Shunday o`ylab edi baxtiyor.
E'tiqodga berilgan banda
Baxtiyordir yanada yuz bor.

***

Kimki ko`rsa barin oldindan,
Tajribalar ko`nglin sovutsa,
Mastlik, behushlikni unutsa,
Har imo-yu, har so`zni chindan,
Aynan anglab, yashasa xorib,
Bunday odam dunyoda g`arib!

***

Kunlari zulmat-u muxtasar yerda
Bir avlod tug`ilgay - qo`rqmas o`limdan.

Petrarka.

***

Sharh aylasam buni so`z bilan,
Men otishgum, demak, do`st bilan.

***

Qalbin qayg`u, iztirob yoqar,
To`ppnchasin qisib bekalom,
Lenskiyga Yevgeniy boqar.
Qo`shnisi der: "O`ldi, Vassalom!".

***

"O, sho`rligim, Lenskiy!", - bo`zlab
Qiz yig`ladi avval, benavo.
Afsus, lekin navrasta qizlar
Qayg`usiga bo`lur bevafo.
Ha, boshqasi tortdi nigohin,
Ha, boshqasi, hasratin, ohin
Yaltoqlanib, tindirdi tamom,
O`sha harbiy etar uni rom,
O`sha harbiy qalbiga kirar..
Mana endi mehrob qoshida
Ikkalasi, gultoj boshida,
Yerga qarab qimtinib turar.

***

..Nogoh sizni uchratib bir kez,
Mehr nurin payqadim-u, tez
Ishonmoqqa chog`lanmadim hech:
Xush odatim yo`li berkildi,
Men o`zimning dilgir erkimni
Yo`qotmoqni xohlamadim hech.
Yana bir hol ayirdi bizni -
Qurbon bo`ldi Lenskiy, abgor..
Dilga yaqin har nimaki bor,
Shundan keyin ko`nglimni uzdim.
Men yotsirab yurdim. Azob bu
O`yladimki, erk, orom - tanho
Baxtga evaz bo`lur. O, Xudo!
Qanday xato, qanday jazo bu!

Oneginning Tatyanaga maktubidan.

***

Yo`q, yo`q, sizni ko`rmoq safosi, 
Izingizdan qolmay quvlamoq,
Lab kulgusin, ko`zlar imosin
Oshiq ko`zlar ila ovlamoq.
Xo`p termulmoq sizning jussaga,
Dildan tuymoq - ne kamolot bu.
Qarshingizda botmoq g`ussada,
Bo`zarmoq va so`nmoq..rohat bu.
Men shundan ham mahrumman, faqat
Sudralaman aylab tavakkal.
Kun g`animat, soat g`animat,
Menchi isrof etaman mahtal
Taqdir sanab bergan kunlarni,
Azal zahmi zop`rdir ulaning.

Oneginning Tatyanaga maktubidan.

***

Men bilaman umrimda bor had,
Ammo uni cho`zib turmoqqa
Tongda amin bo`lmoqligim shart
Kuduz kuni sizni ko`rmoqqa.

Oneginning Tatyanaga maktubidan.

***

Bilsaydingiz, naqadar dahshat
muhabbatga zorlik jahonda;
Yonmoq, aql ila har soat
Tug`yonlarni so`ndirmoq qonda.

Oneginning Tatyanaga maktubidan.

***

O`zimga zid bormog`im og`ir;
Nochordirman ushbu kezda man.
Qarorim shul - izmingizdaman,
Men tan berdim taqdirga oxir.

Oneginning Tatyanaga maktubidan.

***

Bexudlikka ko`nikdi, yohu,
Salkam tentak bo`layozdi, yo
Shoir bo`lib qolayozdi u..

..Kunlar o`tdi: iliq havoda
Qishning umri tugadi, to`zdi.
Shoir bo`ldi na u dunyoda,
Na o`ldi, na aqlidan ozdi.
Bahor unga baxsh etdi hayot..

***

Shunday aql-u, yurak-la kim ul,
Bo`lur mayda tuyg`ularga qul?

***

Baxtiyordir, umr shabobin
Erta tashlab ketgan - ko`nmagan
Va jomini ichib bo`lmagan,
O`qib bo`lmay hayot kitobin
Tark aylagan baxtlidir birdan,
Onegindan ayrilgandek man.