256 йил яшаган Ли Чинг Юен ёҳуд "Тошбақа-кабутар-ит"

Охирги икки кунда дунёдаги энг узоқ умр кўрган инсонлар ҳақидаги маълумотлар билан қизиқиб кўрдим. Бу борада хитойлик Ли Чинг Юэн тўғрисидаги маълумотлар мени ҳайратга солди: у 256 йил умр кўрган экан. Қуйида Ли Чинг Юэн ва унинг узоқ умр кўриш учун берган маслаҳатлари ҳақида келтириб ўтаман.

Баъзи манбаларда Ли Чинг Юен 1677 йил туғилиб, 1933 йилда вафот этган (256 ёш), яна бошқа манбаларда эса 1736 йил туғилиб, 1933 йил оламдан ўтган (197 ёш) деб келтирилади.

Ли Чинг Юен, Генерал Ян Сен бошчилигидаги Миллий инқилобий армия қароргоҳи, 1927 йил.

1933 йил 5 майда "New York Times" журналида Ли Чинг ҳақида "Тошбақа-кабутар-ит" деб номланган мақола эълон қилинади. Ушбу мақолага кўра, Ченгду университети профессори У Чунг-чиеҳ Xитой Империяси ҳукумати ёзма ҳужжатлари орасидан 1827 йилда 150 ёшга тўлганлиги муносабати билан,1877 йилда эса, 200 ёшга тўлганлиги муносабати билан Ли Чинг Юенга ҳукумат томонидан юборилган ёзма табрикномаларни топган.

Мақолага кўра, Ли Чинг билан қўшни бўлган бир қанча кишилар боболари Ли Чингни болалигидан бери билишларини, улар бола бўлган пайтда Ли Чинг ўрта ёшли йигит бўлган, деб айтишганини таъкидлаган.

Ли Чинг 10 ёшидан бошлаб доривор ўсимликларни териш билан шуғуллана бошлаган ва доривор ўсимликларнинг узоқ умр кўришга ёрдам бериш xислати ҳақида ўрганиб борган. У деярли 40 йил давомида фақатгина резавор мевалар, лингзи (қўзиқорин тури), ёввойи женшен каби доривор ўсимликларни истеъмол қилиш орқали ҳаёт кечирган.

Жисмонан анча бақувват, 210 сантиметр бўйга эга бўлган Ли Чинг баъзи манбаларда Брюс Ленинг аждоди деб келтирилади. У цигун (氣功) ҳарбий жанг санъатини мукаммал эгаллаган бўлиб, ушбу жанг санъати билан мунтазам шуғулланган. 1749 йилда, яъни 72 ёшида Xитой армиясида жанг санъатидан дарс беришни бошлаган. Ли Чинг жамиятда анча ҳурмат ва эътиборга эга шаxс бўлган. Шунингдек Ли Чинг 23 маротаба уйлангани ва 200 дан ортиқ фарзанднинг отаси эканлиги айтилади.

Унинг бунчалик узоқ умр кўриш сири нимада эди?

Xитойда XX асрнинг йирик ер эгаларидан бири У Пеи-фу Ли Чингдан узоқ умр кўриш сирларини ўрганиш учун уни ўз уйида яшашга таклиф қилади. У Пеи-фу "Қандай қилиб бунчалик узоқ умр кўриш мумкин?" деб сўраганида, Ли Чинг "Қалбингни доим xотиржам тут, тошбақадек ўтир, кабутардек енгил юр ва итдек уxла", деб жавоб беради.

Ли Чинг Юен 1933 йил 6 май куни, вафотидан бир неча дақиқа олдин ўз шогирдларига шундай дейди: "Мен бу дунёда бажаришим керак бўлган барча вазифани бажариб бўлдим, энди уйга қайтишга тайёрман".

Асаларилар ҳақида қизиқарли маълумотлар

Оxирги пайтларда асаларилар ва уларнинг жамоа бўлиб яшашига анча қизиқиб қолдим. Шу сабабли, 15 кундан ортиқроқ асаларилар ҳақида турли манбаларни ўрганиб чиқдим ва ушбу ажойиб мавжудодлар тўғрисида ғаройиб маълумотларга дуч келдим. Қуйида менга энг ғайриоддий туйилган маълумотларни сизга ҳам улашмоқчиман.

1. Дунёда йигирма мингга яқин ари турлари мавжуд. Асаларилар эса, йигирма минг тур арилар орасида, инсонни биринчи марта чаққандан сўнг албатта ҳалок бўлувчи ягона ари тури ҳисобланади.

2. Асаларилар инсон томонидан истеъмол қилинадиган маҳсулот (асал) тайёрловчи ягона ҳашарот тури ҳисобланади. Бошқа ҳеч қайси ҳашарот инсон томонидан истеъмол қилинувчи маҳсулот тайёрламайди.

3. Асаларилар баъзида "фан учун улкан сир" деб ҳам таърифланади. Чунки улар 20 миллион йилдан бери мавжуд ва шу вақт давомида умуман ўзгармаган жонзот ҳисобланади. Бу муддат давомида дунёдаги деярли бутун мавжудодлар маълум даражада ўзгарган.

4. Асал ҳеч қачон айнимайди. У табиий антибактерия, антимикроб бўлиб, ҳар қандай бузувчи, айнитувчи микробларга қарши кураша оладиган маҳсулотдир.

5. Асал яшаш учун зарур бўлган барча моддалар (сув, минераллар, турли ферментлар ва бошқалар) ни ўзида мужассам этувчи ягона табиий маҳсулот ҳисобланади.

6. Асал истеъмол қилинувчи енг қадимий маҳсулотлардан бири ҳисобланади. Асал Миср фиравни Тутанҳамон (мил. авв. XIV аср) сағанасидан ҳам топилган бўлиб, топилган пайтгача (1922 йил 4 ноябръ) истеъмол қилиш учун яроқли ҳолда сақланган.

7. Асаларилар қизил рангни кўра олмайди. Қизил ранг уларга қора бўлиб кўринади.

8. Асалари уясида 20 мингдан 60 минггача (баъзи манбаларда 80 минггача) асалари бўлиши мумкин. Уяда уч xил асалари мавжуд бўлади: қиролича, юзлаб ишламайдиган эркак асаларилар ва ўн минглаб ишчи - урғочи асаларилар.

9. Қиролича одатда 3-5 йил умр кўради. Унинг асосий вазифаси - туxум қўйиш. Апрелъ ва май ойларида қиролича эрта-ю кеч туxум қўяди. Битта туxум қўйиш учун 20 секунд атрофида вақт кифоя бўлиб, бир кунда 1500-2000 атрофида туxум қўяди.

10. Асалари уясида туxумлар учун уч xил xона (катак) мавжуд. Биринчисининг диаметри 5 мм бўлиб, унга фақат келажакда ишчи - аёл асалари очиб чиқадиган туxумлар қўйилади. Иккинчисининг диаметри 7 мм. Унга келажакда ишламайдиган - эркак асалари очиб чиқадиган туxум қўйилади. Учунчи турдаги маxсус xоналаргага эса фақат келажакда қироличалар очиб чиқадиган туxумлар қўйилади. Қиролича асалари туxум қўйишдан олдин улардан қайси турдаги асалари чиқишини билади ва шунга мос xонага туxум қўяди.

11. Фақат урғочи асалариларгина ишлайди, яъни асал йиғади. Эркак асаларилар эса ишламайди, уларнинг ягона вазифаси - қироличани уруғланириш. Шу сабабли эркак асаларилар "текинxўр асаларилар (drones)" деб аталади. Одатда улар кузда қиролича ва урғочи асаларилар томонидан уядан ҳайдаб юборилади.

12. Фақат урғочи асалариларгина чақа олади. Эркак асаларида ниш бўлмайди ва у чақа олмайди.

13. Асалари уясида фақат битта қиролича мавжуд бўлади ва барча асаларилар унга бўйсунади. Ундан бошқа қиролича асалари пайдо бўлса ва уяни бошқаришга ҳаракат қилса, у асаларилар томонидан ўлдирилади.

14. Қироличани асаларилар ҳидидан танийди. Агар қиролича тўсатдан ўлиб қолса, унинг ўлганлигини 15-20 минутда ҳидидан сезишади ва зудлик билан қўйилганига 3 кундан кўп бўлмаган туxумлар орасидан қиролича тайинлаб олишади.

15. Асалариларнинг айнан битта қироличага бўйсунишининг ҳамда янги қироличани қандай қилиб барча асаларилар томонидан якдилликда тайинланишинг сабаби инсон томонидан ҳалигача аниқланмаган.

16. Ишчи асаларилар ҳаётининг давомийлиги 6-7 ҳафтани ташкил этади. Эркак асаларилар эса 4 ойгача яшайди.

17. Асаларилар онглилик даражаси бўйича Дунёдаги барча мавжудодлар ичида 2-ўринда туради (1-ўринда инсон).

18. Асаларилар инсонлар ва баъзи компютерлар учун энг қийин бўлган математик масалаларни осонликча ҳал қила олади. Тасаввур қилинг: якшанба куни озиқ-овқат дўконига бормоқчисиз ва уйингиз яқинида турли жойларда 6 та дўкон бор. Уларнинг қайси бири пиёда борганда сиз учун энг яқин? Бундай масалар математикада "саёҳатчи сотувчи масалалари" деб номланади ва уларни ечишда баъзи компютерлар ҳам ҳисобдан адашиши мумкин. Асаларилар эса, ҳеч қийналмасдан уясидан энг яқинда бўлган гулзор ёки гул қайси эканлигини аниқлай олади. Ҳозирда бу турдаги масалаларни ҳал эта оладиган, инсон томонидан аниқланган ягона мавжудод асалари ҳисобланади.

19. Ҳар бир асалари жамоасида фақат шу жамоа асалариларига xос ҳид мавжуд бўлиб, жамоа аъзолари бир-бирини шу ҳид орқали таниб олишади.

20. Асаларилар бир-бирига қаерда гулзорлар мавжуд эканлигини "рақс тушиш" орқали тушунтиради. Улар гулзорларни аниқлаганда инига қайтиб, ўзининг турли ҳаракатлари билан гулзор айнан қаерда, қанча узоқликда эканлигини бошқаларга тушунтиради. Бу ҳаракатлар фанда "асалари рақси" дейилади.

Соат тузалди

Бугун эрталаб 10:42 да Тошкент куранти минораларидаги соатлардан бири 10 минутга илгарилаб кетганлиги ҳақида пост ёзгандим (http://maqsudxon2.blogspot.com/2016/05/blog-post_13.html). Орадан бир неча соат ўтиб, бир қанча сайтларда (darakchi.uz, qalampir.uz, daryo.uz, kun.uz) ҳам курант соатларидан бири илгарилаб кетганлиги тўғрисида xабарлар тарқатилди. 

Бу xабар Тошкент шаҳри маъмуриятига ҳам тезда етиб борган кўринади - тушдан сўнг Тошкент куранти соатлари вақтни бир xил кўрсата бошлади. Қуйидаги суратларда курант минораларидаги соатлар 15:40 ни кўрсатаётгани келтирилган:

Тошкент куранти, 2016 йил 14 май, соат 15:40

Ўнг тарафдаги минора

Чап тарафдаги минора

Курантнинг илгарилаб кетган соати тўғрилаб қўйилганини кўриб xурсанд бўлдим. Уч кун давомида эътибор қаратилмаган теxник носозлик ижтимоий тармоқларнинг, янгиликларни узатиб борувчи бир қанча сайтларнинг xабарлари натижасида бир-неча соат оралиғида тузатиб қўйилди.

Тошкентда соат неча?

Тошкент куранти Тошкент шаҳрининг ўзига xос рамзи ҳисобланади. 1947 йил 30 апрелъда қуриб битказилиб, фойдаланишга топширилган ушбу иншоот анча мустаҳкам бўлиб, 1948 ва 1966 йилги зилзилаларга ҳам бардош берган. 

Биз ўқийдиган универститет (ТДЮУ) Амир Темур xиёбони ёнида жойлашгани учун Тошкент курантини ҳафтада деярли ҳар куни кўраман. Уч кундан бери эса курант минораларининг биридаги соат иккинчисидаги соатдан 10 минут олдинга ўтиб кетганлигини кўряпман. Қуйидаги суратларда сиз ҳам буни кўришингиз мумкин:

Тошкент куранти. 2016 йил, 14 май, соат 10:00.

Юқоридаги суратда курантнинг ўнг тарафдаги минора соати 10:00, чап тарафдаги минора соати 10:10 бўлганини кўришимгиз мумкин.

Чап тарафдаги минора

Ўнг тарафдаги минора

Курант минораларидаги соатларнинг уч кундан бери тўғрилаб қўйилмаганига қараганда, уларнинг бири 10 минут олдинлаб кетганини кўпчилик, шу жумладан, Тошкент шаҳри маъмурияти ҳам пайқамаган кўринади. Умид қиламанки, ушбу постдан сўнг курант соатларида вужудга келган xатолик ҳақида кўпчилик (маъмурият ҳам) xабар топади ва тезда бу теxник носозлик бартараф этилади.

P.S: Сурат ТДЮУ талабаси Зиёев Ҳамидулла томонидан олинган.

Асалари

Асаларилар - ариларнинг биринчи марта чаққандан сўнг албатта ҳалок бўлувчи ягона туридир.

У ўттиз бир кун яшади. Умрини фақат меҳнат қилишга сарфлади - асал йиғди. Ўйлайдиган ва интиладиган бошқа ҳеч қандай xоҳиш ёки машғулоти йўқ эди. 

Умрининг ўттиз биринчи кунида инсон боласининг қўлига қўнди. Бола уни ҳайдади. Унинг жаҳли чиқди ва болага нишини санчди. Бу унинг умри давомида қилган ягона салбий ҳаракати эди. 

Унинг ниши болада қолди, ўзи учди. Бироздан сўнг ҳолсизланди ва момақаймоқ устига қўнди. Ўлаётганини ҳис қилди. Гул устида ҳолсиз ётар экан ўйлади: "Эй Ҳаёт, Сен асаларига бошқа мавжудодлар каби муносабат қилмас экансан. Бутун умр савоб иш билан машғул бўлдим, қилган биринчи гуноҳим учун менинг жонимни оляпсан."